Mijają trzy miesiące, odkąd mieszkam w Szwajcarii. To wystarczająco, żeby zdążyć zatęsknić. Wystarczająco też, żeby się zachwycić. Powodów ku temu okazuje się być wiele, dlatego być może dzisiejszy wpis doczeka się kontynuacji. Póki co, spojrzałam na swój dotychczasowy pobyt w Helwecji dość subiektywnie i skupiłam się na rzeczach, które mnie osobiście bardzo pozytywnie zaskoczyły, bądź są tak niezwykłe, że grzechem byłoby się nimi publicznie nie zachwycić. Oszczędzę wam natomiast takich oczywistości jak wspaniała czekolada, góry, jeziora i sery, czysta woda z kranu, segregacja śmieci, okiennice i pelargonie na parapetach. No to ruszamy!

1. W Helwecji są samoobsługowe farmy, gdzie każdy może sobie zrobić zakupy. Na farmach rosną kwiaty do samodzielnego ścięcia, owoce i warzywa do samodzielnego zebrania, mięso, jajka, mleko - co tylko dusza zapragnie - wszystko na sprzedaż. Bierzemy co chcemy i ile chcemy, i zostawiamy należność zgodnie z cennikiem. Właściciel farmy nie stoi za straganem, nie zagląda nam do portfela, nie patrzy nam na ręce. Właściciela nie spotkamy. Zostawiamy pieniądze w miejscu do tego wyznaczonym, bierzemy zakupy i wracamy do domu. Wyobrażacie sobie taką samoobsługową farmę w Polsce?

2. W Helwecji nikt cię nie chce przejechać na przejściu dla pieszych. Kultura szwajcarskich kierowców jest na wysokim poziomie. Światła, czy brak świateł, rondo, czy zwykła droga - jeżeli tylko pomazana równoległymi pasami, to spokojnie możemy ruszać do przodu, bez obaw, że ktoś nas potrąci. Jeszcze nigdy nie zdarzyło mi się rywalizować z samochodem o pierwszeństwo. Zawsze je mam, ilekroć zbliżam się do przejścia dla pieszych. Kultura obowiązuje również przechodniów: zdecydowanym krokiem trzeba wejść na jezdnię, kiwnąć głową w stronę kierowcy, uśmiechnąć się, mrugnąć okiem, pomachać i czego to "moje" dzieci jeszcze nie robią...

3. W Helwecji nic nie ginie i nic nie zmienia właściciela, czego dowodem jest historia z aparatem w roli głównej. Pewnego wieczoru zostawiłam mojego Canonika w pociągu. Kiedy się zorientowałam, było już zdecydowanie za późno, aby po niego wracać. Zresztą nie byłam pewna, czy faktycznie go zostawiłam, czy może po prostu ktoś mi go jakoś sprytnie ukradł. Szybko zgłosiłam zgubę na stronie SBB, czyli szwajcarskich kolei. Przez kolejne dni chodziłam po wszystkich możliwych biurach rzeczy znalezionych, dzwoniłam gdzie się da i zgodnie z zaleceniami aktualizowałam moje ogłoszenie o kolejne szczegóły związane z aparatem. Po dziesięciu dniach dostałam raport, w którym SBB informowało mnie, że nic nie znaleźli i, że z doświadczenia wiedzą, że jeśli po dziesięciu dniach nie ma żadnego śladu, to raczej rzecz już się nie odnajdzie. Właśnie w tym dniu kupiłam sobie nowego Canonika, bo niestety - bez aparatu czuję się jak bez ręki i akcja "kupię sobie lepszy model na wieczne pocieszenie" musiała zostać przeprowadzona szybko. Ale na drugi dzień dostałam nowy raport. Aparat się znalazł. Voilà! I za parę dni miał być wysłany do odbioru dla mnie na dworcu w Wallisellen. Pomyślcie tylko, jedenaście dni trwały poszukiwania mojego Canonika, a raczej identyfikacja i upewnianie się przez SBB, że to faktycznie moja własność. No i najważniejsze, już od dawna mój aparat znów jest ze mną.

4. W Helwecji wszystkie dzwony biją, BIM BAM BOM. Odkąd mieszkam w Szwajcarii, tradycyjne Panie Janie nabrało dla mnie zupełnie nowego znaczenia. Bo tu naprawdę wszystkie dzwony biją. I naprawdę jest BIM BAM BOM. Dźwięk dzwonów można usłyszeć o różnych porach dnia i nocy, niekoniecznie o pełnej godzinie. Za każdym razem, kiedy je słyszę, odnoszę wrażenie, że coś bije nie tylko na wieży kościelnej, ale również w mojej duszy. Ich brzmienie potrafi przeniknąć człowieka do głębi. Pewnego wieczoru spacerowałam wzdłuż Limmatu podziwiając widoki na zuryskie katedry i kościoły. Słuchałam radia SRF1 na telefonie, kiedy nagle w moich słuchawkach rozległo się potężne bicie. "Może to dzwony z Zurychu?" pomyślałam sobie i uwolniłam na chwilę uszy. Nad Limmatem panowała jednak cisza. Założyłam słuchawki z powrotem i szłam dalej przed siebie. Dzwony biły nieprzerwanie i jak się okazało, nawet te z radia, były dla mnie prawdziwą muzyką.

5. W Helwecji jest Zurych! Największe, 387-tysięczne, miasto w całym kraju. Tylko nie mylić ze stolicą, która mieści się w Bern. Zurych naprawdę da się pokochać. Za ekskluzywną Bahnhofstrasse, bajkowy Niederdorf, błękitne Zürisee, hipnotyzujący zegar z wieży St. Peterskirche, industrialną Züri-West, zieloną Uetliberg (z której widok na to piękne miasto prezentuje zdjęcie powyżej). Za Limmat i Sihl, mosty i malownicze budynki, które nie mają końca. Za duchy Einsteina, Joyce'a, Manna i dadaistów, unoszące się ponad dachami. Za ten magiczny kawałek świata, który pewnego wieczoru mnie do siebie zawołał i oto jestem.

6. W Helwecji jest wszędzie blisko i mają świetną komunikację międzymiastową. Szwajcaria to zaledwie 41 285 km². Wielu ludzi dojeżdża pociągami do pracy, która mieści się w innym kantonie. Kraj jest mały, podróżuje się bardzo wygodnie i dech-w-piersiach-zapierająco. Z okna pociągu można podziwiać jeziora i góry (no dobrze, miałam sobie darować tą oczywistość w tym wpisie). Pociągi są czyste i punktualne. Weekendowe wyjazdy do innego kantonu lub do "innojęzycznej" części są jak najbardziej praktykowane.

7. W Helwecji jest ogromna różnorodność. Mam tu na myśli przede wszystkim wielojęzyczność jej mieszkańców. Szwajcaria ma cztery oficjalne języki: niemiecki (część północna i środkowa), francuski (część zachodnia), włoski (część południowo-wschodnia) i romansz (część wschodnia). Co ciekawe, na opakowaniach produktów spożywczych można się doszukać nazw podawanych zazwyczaj w trzech językach (niemieckim, francuskim, włoskim), zaś różnego rodzaju instrukcje i objaśnienia są podawane w czterech, ale za to: niemieckim, francuskim, włoskim i angielskim. Biedny, mały romansz jak widać nie łatwo mu się przebić. W części niemieckojęzycznej mówi się tak naprawdę dwoma językami: oficjalnym wysokoniemieckim i nieoficjalnym dialektem szwajcarskim (Schwyzertüütsch), który z kolei również jest bardzo zróżnicowany. Inaczej mówią Szwajcarzy w Appenzell, inaczej w Bern, inaczej w Zurychu, inaczej w Wallis. Ten cały chaos można albo pokochać, albo znienawidzić. Ja zdecydowanie wybieram to pierwsze.

8. W Helwecji słychać Volksmusik, czyli szwajcarską muzykę ludową z tradycyjnymi strojami: Dirndl (sukienki), koszulami w kratę i Lederhose (spodnie), alpejskimi rogami i jodłowaniem. No cóż, mówiłam, że będzie subiektywnie :)

9. W Helwecji są darmowe gazety: 20 Minuten i Blick am Abend, które znajdują się na dworcach i przystankach. Wprawdzie nie jest to prasa wysokiej jakości, ale codzienny widok Szwajcarów w garniturach i żakietach, jadących do pracy tramwajem i czytających to państwowe dobro, to coś naprawdę przyjemnego. 

A na deser sami Szwajcarzy. Bo czym byłaby bez nich Szwajcaria? Nie powiem, żeby kwestia potomków Wilhelma Tella była dla mnie rzeczą jasną i oczywistą. Mieszkam tu z francusko-niemiecką rodziną i również odprowadzam dzieci do szkoły francusko-niemieckiej, moje koleżanki "po fachu" to zamerykanizowana Niemka i Hiszpanki, na kursie językowym spotykam zaś Chiny, Tajwan, Finlandię, Włochy, Hiszpanię, Rumunię, Turcję, Bośnię i Sri Lankę. Gdzie w tym wszystkim są Szwajcarzy? Ano, Szwajcarzy pracują, pracują i jeszcze raz pracują, a po godzinach bronią swojej tradycji i języka przede wszystkim przed zgermanizowaniem. W ciągu moich helweckich trzech miesięcy spotkałam zarówno niemiłych (klik) jak i miłych Szwajcarów. Jednym z moich najmilszych wspomnień jest pewien sobotni wieczór w Luzern, kiedy świeżo poznana grupa Helwetów dowiedziała się od mojej koleżanki, że mam urodziny i w sekundę potem, jak na komendę, wszyscy odśpiewali mi Sto lat po kolei, w tych swoich wszystkich językach (na koniec zaśpiewałam sobie też sama, po polsku oczywiście). Bo ludzie, jak to ludzie. Szukaj takich, z którymi się dogadasz, a będzie ci dane.

Wyjechać i wrócić. To chyba najlepszy sposób na docenienie tego, co mamy. U mnie skutkuje on za każdym razem, kiedy wracam do moich rodzinnych stron. Wprawdzie nie urodziłam się u podnóża Trzech Koron, ale z Nowego Sącza mam do nich naprawdę niedaleko. I bardzo lubię je odwiedzać i chodzić sobie tu i tam po naszych górach i dolinach, i myśleć sobie tylko, jak tu jest pięknie i uroczo.

Mówcie, co chcecie, ale ja wiem, że najpiękniejsza jesień mieszka w Polsce. Może nawet tam, gdzie udało mi się dotrzeć podczas mojej jesiennej przerwy w pracy: w drodze na najwyższy szczyt Pienin, czyli Wysoką. Złota, polska jesień pozostaje dla mnie wciąż zagadką. Może to słońce tak idealnie rzuca swoje światło w naszym kraju, że daje takie piękne, soczyste kolory? Może te nasze liście lecące z drzew są jakieś takie... bardziejsze? Rosjanie (taka tam dygresja) mówią "złota jesień", my mówimy "złota, polska jesień". To musi do czegoś zobowiązywać!

Szwajcarskie drzewa porzuciły już wszystkie liście, których jednak trudno doszukać się pod nimi, bo oczywiście zostały wysprzątane. Świąteczne dekoracje rozgaszczają się na dobre na ulicach i budynkach. Media straszą śniegiem i świątecznymi jarmarkami. Mimo, że nad Szwajcarią niebo nadal jest prawie bezchmurne, a temperatura iście wiosenna, wiem, że to już ostatni dzwonek, żeby nacieszyć jedną z moich czterech ulubionych pór roku. I Wy też się nacieszcie jesienią w polskim wydaniu (i słowackim, ale widzianym z polskiej perspektywy, w przypadku dwóch ostatnich zdjęć).

Jest takie miejsce na Ziemi, gdzie myśli latają wysoko na niebie. To Engelberg, miasto w centrum Szwajcarii, w kantonie Obwalden. Miasto, to za dużo powiedziane. Prawie czterotysięczna wioska, to już lepiej. Z pięknymi, ludowymi domami, sklepami z odzieżą sportową i tysiącami metrów gór, panującymi dookoła.

Engelberg otoczony jest pasmem Alp Urneńskich, należącym do Alp Berneńskich, które są częścią Alp Zachodnich. Sama wioska leży na 1050m n.p.m. Deszcz, czy słońce - tutaj nie patrzy się pod nogi, ale idzie przed siebie drobnymi uliczkami, z których wszystkie prowadzą w jednym, jedynym kierunku. Góry przyciągają swoją magnetyczną siłą każdego, kto znajdzie się w tym urokliwym miejscu. Zamiast szelestu jesiennych liści słychać ciszę płynącą z wszechobecnych szczytów, które spoglądają z wysokości na wszystkich wędrowców.



Spacerujemy uliczkami spoglądając na hotele rozsiane na wzgórzach i nieliczne domy, poustawiane rzędami wzdłuż chodników. Dookoła jest pusto. Tylko na jednym z balkonów ktoś się opala. Zaczynam rozmyślać, jak wyglądałoby moje życie, gdyby przyszło mi być mieszkanką Engelberga i móc opalać się na własnym balkonie, z widokiem na ośnieżone Alpy, w środku listopada. Chyba nie najgorzej, gdybym tylko nie musiała się opalać, bo w ogóle tego nie lubię. Tymczasem zza balkonu wyłania się mały, czerwony punkt, sunący na linach w górę. To Brunni-Bahnen, jedyna czynna jeszcze o tej porze roku kolejka w Engelbergu.

Dzięki czerwonemu wagonikowi na linach szybko docieramy na górę Ristis. Znajdujmy się w rejonie Brunni, najbardziej nasłonecznionym miejscu w całej okolicy. Stąd możemy jechać jeszcze dalej, ale tym razem wybieramy opcję "na butach". Mijamy górski rozgardiasz, znajdujący się przy stacji: zatłoczoną restaurację, wielki plac zabaw i letni tor saneczkowy. Wychodzimy na spokojną przestrzeń obłożoną zielenią i gdzieniegdzie drzewami iglastymi. Wspinamy się coraz wyżej i coraz bliżej słońca, które tego jesiennego dnia promieniuje z ogromną siłą. Bezchmurne niebo i naszą wędrówkę ubarwiają kolorowe paralotnie, sunące lekko ponad szczytami.

W czasie drogi co jakiś czas obracamy się za siebie. Za nami piętrzy się królewski szczyt Titlis, największa góra w kantonie Obwalden, której całą powierzchnię pokrywa lodowiec. Idziemy dalej, mijamy zakręt, Titlis z lewej, robimy zdjęcie. Kolejny zakręt, Titlis z prawej, robimy zdjęcie. Doprawdy, ta góra to wspaniała modelka. Jestem pod wrażeniem, kiedy spoglądam na tą małą, ale zarazem ogromną część świata. Pod wrażeniem, które ma 3238m n.p.m.

Naszym celem jest Härzlisee, małe, alpejskie jezioro, znajdujące się tuż przy schronisku Brunnihütte. Dookoła jest gwarno i tłoczno, jak to w słoneczną niedzielę. Dzieci biegają we wszystkie strony świata, dorośli odpoczywają przy drewnianych stołach, ktoś się opala, ktoś rozpala grilla, ktoś wszedł do Härzlisee (to akurat ja). Mija mnie pan rozmawiający przez telefon: "No pięknie tu jest, pięknie..." - opowiada zachwycony. Mimo wielu ludzi dookoła, to właśnie obecność potężnej natury jest tu najbardziej wyczuwalna. I ja znajduję chwilę, żeby nacieszyć się tym, co dał mi dzisiejszy dzień: słońce, góry i lodowiec. Mimo ogólnej wrzawy, czuję przez chwilę, że jestem tu sama. No pięknie tu jest, pięknie...

Wracamy do Engelberga w porze późno obiadowej. Kiedy dzieciaki wciąż biegają w krótkim rękawku po górach, rozpieszczane przez słońce, na dole jest już tylko 5 stopni. Wioska tonie w chłodnym cieniu, wieczór zbliża się nieubłaganie. Na górze wciąż zabawa trwa, a mały Engelberg powoli układa się do jesiennego snu. Dobrej nocy, Szwajcario.

Chciałam, żeby dziś było tajemniczo i nastrojowo. Gdyby nie J. pewnie wybrałabym inne miejsce. Może gdzieś bliżej domu, może bez konieczności jazdy pociągiem i przesiadania się tu i tam ze względu na roboty drogowe. W końcu w Zurychu i w Wallisellen też są cmentarze. Ale w ostatnim mailu J. znowu napisała: "Pamiętaj o Erice." Tak więc mimo, że tylko napisała a nie powiedziała, brzmiało mi to w uszach przez jakiś czas i w końcu postanowiłam to brzmienie urzeczywistnić.

Droga ze stacji kolejowej w Kilchbergu na cmentarz, prowadzi trochę pod górę. Ale tylko trochę i poza tym idzie się bardzo przyjemnie. Tak się składa, że dzisiejsze słońce jest wybitnie nielistopadowe i robi się naprawdę gorąco jak na tą porę roku. Ściągam więc płaszczyk i maszeruję przed siebie. Z lewej pozdrawia mnie widok na Jezioro Zuryskie i miasteczka położone po przeciwnej stronie. Ja też go pozdrawiam i idę dalej, taka już pozdrowiona.

Odnajduję kościół ewangelicki, ale na próżno doszukuję się znaku z napisem "Friedhof". Nie wiem, co sobie myślałam? Że skoro leży tam noblista, to nie ważne, że w tą stronę jest szpital, a w tamtą centrum sportowe, tylko Friedhof, Friedof, Friedhof. No, to źle myślałam. Friedhof leży schowany za kościołem i widocznie nie ma potrzeby informowania o tym, że jest Friedhofem. Najwyraźniej wszystkie drogi prowadzą na grób noblisty. 

Kamienie nagrobne, kwiaty, aniołki i pojedyncze krzyże. Wszystko skrywające się między kolorowymi drzewami i krzewami. Jak w tajemniczym ogrodzie, do którego wchodzą tylko nieliczni. Tylko ci, którzy pamiętają. Jednymi z nielicznych jest idąca za mną starsza para. Nie słyszę, co do siebie mówią, ale w pewnej chwili dociera do mnie wyraziste: "Thomas Mann". Spaceruję dalej, przystaję tu i tam, mój wzrok zatrzymuje się na fontannie, "Thomas", słyszę znowu. Już idę, już idę.

Jest Thomas z żoną Katią, jest Erika, którą szczególnie lubię i o której cały czas pamiętam. Jest też reszta dzieci, z wyjątkiem Golo Manna (jest pochowany na Kilchbergu, ale w innym miejscu) i Klausa Manna (jego grób znajduje się w Cannes). Stoję tak i dumam. A jest nad czym. Wiatr delikatnie strąca liście z pobliskich drzew. Co jakiś czas ktoś przystaje obok i robi zdjęcia. Jesienne promienie słońca oświetlają pamięć po starym Mannie i całej rodzinie. 

Spaceruję dalej po tym małym kawałku na Ziemi, wydzielonym po to, żeby pamiętać. Cmentarz na Kilchbergu to zaledwie kilka alejek, i garść kamieni nagrobnych, poustawianych w równe rzędy. Każdy z nich niesie ze sobą przeszłość człowieka, każdy opowiada inną historię: aktora, szewca, sprzedawcy, podróżnika, noblisty. Miejsce, w którym się dzisiaj znalazłam ma w sobie niezwykłą aurę, która zostawia po sobie ślad tak intensywny, że chociaż jestem już z powrotem w Wallisellen, to czuję ją nadal w sobie.